Ο ΤΡΥΓΟΣ που είναι η χαρά και η γιορτή του φθινοπώρου ολοκληρώθηκε και ο μούστος, αποθηκεύτηκε στα βαρέλια όπου «βράζει».
Του Αμβρόσιου Καρατζά,
οικονομολόγου, συγγραφέα
Η ασχολία του ανθρώπου με την καλλιέργεια των αμπελιών και η παραγωγή κρασιού είναι ένας από τους αρχαιότερους κλάδους της αγροτικής οικονομίας.
Το αμπέλι φαίνεται ότι άρχισε να καλλιεργείται πριν από τα 4.000 χρόνια π.Χ. στη Μ. Ασία και τις περιοχές του Καυκάσου.
Στην Ελλάδα επίσης+foni 05-10η καλλιέργεια αμπελιού ξεκίνησε από τα αρχαία χρόνια. Η μυθολογία αναφέρει πως οι πρώτοι αμπελουργοί ήταν οι Βοιωτοί και οι κάτοικοι της περιοχής της Ολυμπίας.
Σήμερα πρόκειται για μια καλλιέργεια με ευρεία διάδοση σε όλη την Ελλάδα, κυρίως στην Πελοπόννησο, στην Κρήτη και άλλες περιοχές.
Η Αμπελουργία και η Οινοποιία διεθνώς και στην Ελλάδα συνεισφέρουν σημαντικά στο ΑΕΠ και στην ποιότητα ζωής των ανθρώπων.
Χιλιάδες τόνοι επιτραπέζιου σταφυλιού και κρασιού παράγονται κάθε χρόνο και καταναλώνονται στην εσωτερική αγορά ή εξάγονται σε ξένες χώρες.
Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΑΜΠΕΛΟΥΡΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΙΝΟΠΟΙΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Στην Ελλάδα του περασμένου αιώνα, σχεδόν όλα τα νοικοκυριά στα χωριά και τις κωμοπόλεις, διέθεταν τον απαιτούμενο τόπο από την γη που τους ανήκε για την καλλιέργεια του αμπελιού και την παραγωγή κρασιού για το νοικοκυριό τους.
Υπήρχαν βέβαια και μεγάλοι κτηματίες όπως στα Μεσόγεια, που καλλιεργούσαν στα κτήματά τους αποκλειστικά αμπέλια και προμήθευαν τις ταβέρνες και την Αθήνα με την γνωστή Ρετσίνα.
Την δεκαετία του 1950-60 πάνω από το 60% του πληθυσμού ήταν αγροτικός και ο μισοαστικός. Με την πάροδο του χρόνου η καλλιέργεια του αμπελιού αυξάνονταν, διότι τότε όλες οι καλλιέργειες γινόταν απρογραμμάτιστα.
Καλλιεργούσαν χειρωνακτικά και ανεξέλεγκτα με εμπειρικές μεθόδους μεγάλες εκτάσεις με αμπέλι και υπήρχε υπερπαραγωγή κρασιού χύμα με αποτέλεσμα η τιμή και η ποιότητά του να είναι πολύ χαμηλές. Την περίοδο 1960 -1980 η τιμή του κρασιού ήταν πολύ χαμηλότερη σε σύγκριση με την τιμή της μπύρας.
Ελάχιστα οινοποιία είχαν δραστηριοποιηθεί στην επαγγελματική καλλιέργεια και παραγωγή κρασιού και το διέθεταν στο εμπόριο εμφιαλωμένο με την δική τους ετικέτα.
Με την είσοδο της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα(ΕΕ) το 1981, οι γεωργική παραγωγή εντάχθηκε προοδευτικά στην Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) των κρατών-μελών της ΕΕ. Η ΚΑΠ αποτελείται από ένα σύνολο νόμων σχετικών με την γεωργία και την διακίνηση αγροτικών προϊόντων που προσδιορίζουν, την σταθερότητα των τιμών, την ποιότητα και την επιλογή προϊόντων, την χρήση του εδάφους και την απασχόληση στον αγροτικό κλάδο. Στόχος της είναι η διάθεση τροφίμων στους Ευρωπαίους καταναλωτές σε ανεκτές τιμές αλλά και η δίκαιη αμοιβή των παραγωγών και κατ’ επέκταση, εξασφάλιση λογικού βιοτικού επιπέδου για τους γεωργούς.
Στα πλαίσια της ΚΑΠ αναδιοργανώθηκαν η καλλιέργειες στην Ελλάδα μεταξύ των οποίων και του αμπελιού. Αρχικά δόθηκαν οικονομικά κίνητρα στου καλλιεργητές να ξεριζώσουν τα αμπέλια τους, έτσι ώστε μικρύνει η παραγωγή. Παράλληλα δόθηκαν κίνητρα για την καλλιέργεια νέων ποικιλιών αμπελιού σε σύγχρονους αμπελώνες καθώς επίσης και κίνητρα για την κατασκευή εμφιαλωτηρίων κρασιού και την κυκλοφορία του προϊόντος στο εμπόριο με την ετικέτα του παραγωγού. Αργότερα το 1992 καθιερώθηκε ο θεσμός των Προστατευόμενης Ονομασίας Προέλευσης (ΠΟΠ) για όλα τα παραγόμενα προϊόντα μεταξύ των οποίων και του κρασιού.
Ως ΠΟΠ νοείται το όνομα μιας περιοχής, που χρησιμοποιείται στην περιγραφή ενός αγροτικού προϊόντος που παράγεται σε αυτήν και η ποιότητα του ή τα χαρακτηριστικά οφείλονται κυρίως ή αποκλειστικά στο γεωγραφικό περιβάλλον.
Για τα κρασιά μιας περιοχής την ΠΟΠ καθορίζουν:
- Τη ζώνη παραγωγής του οίνου
- Τη ποικιλιακή σύνθεση του αμπελώνα
- Τις καλλιεργητικές τεχνικές
- Τις μεθόδους οινοποίησης
- Τον ελάχιστο αλκοολικό τίτλο
- Τη στρεμματική απόδοση
Τα κρασιά ΠΟΠ αποτελούνται από κρασιά Ελεγχόμενης Ονομασίας Προέλευσης και από κρασιά Ονομασίας Προέλευσης Ανωτέρας Ποιότητας (OΠΑΠ).
Σήμερα, τα αμπέλια έχουν αντικατασταθεί με νέες εμπορικές και περιζήτητες ποικιλίες και σε όλη την Ελλάδα πλέον παράγονται επιτραπέζια σταφύλια και κρασιά εκλεκτής ποιότητας.
Σήμερα καλλιεργούνται στην Ελλάδα περίπου 650.000 στρέμματα κρασοστάφυλα από 100.000 αμπελουργούς και παράγονται 250 με 300 χιλιάδες τόνοι κρασί τον χρόνο.
Από αυτό το 27% είναι κρασί ΠΟΠ ενώ το 73% είναι τοπικά κρασιά και χύμα. Λειτουργούν 1000 οινοποιεία και εμφιαλώνουν κρασιά με 10.000 διαφορετικές ετικέτες.
ΦΟΡΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΚΛΑΔΟΥ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Οι καλλιεργητές αμπελιών και οι παραγωγοί κρασιού έχουν συστήσει την Εθνική Διεπαγγελματική Οργάνωση Αμπέλου και Οίνου(ΕΔΟΑΟ), που είναι ο κορυφαίος φορέας στην Ελλάδα για το αμπέλι και το κρασί. Συγκροτήθηκε και απαρτίζεται από εκπροσώπους της παραγωγής, της μεταποίησης και της εμπορίας προϊόντων αμπελιού και κρασιού.
Πρόκειται για συνεταιριστικές και ιδιωτικές αμπελουργικές και οινοποιητικές επιχειρήσεις οι οποίες αντιπροσωπεύονται αντίστοιχα από την Κεντρική Συνεταιριστική Ένωση Αμπελοοινικών Προϊόντων (ΚΕΟΣΟΕ) και το Σύνδεσμο Ελληνικού Οίνου (ΣΕΟ).
Τα μέλη ή τα μέλη των μελών των δύο αυτών φορέων (ΚΕΟΣΟΕ και ΣΕΟ) ασχολούνται με αμπελοοινικές εργασίες και κατέχουν αμπελώνες ή οινοποιητικές εγκαταστάσεις, είτε και τα δύο.
Οι σκοποί της ΕΔΟΑΟ είναι, η παρακολούθηση της αμπελοοινικής αγοράς για τη διατήρηση και την ανάπτυξη των οικονομικών δραστηριοτήτων του αμπελοοινικού τομέα, προκειμένου να βελτιωθεί η γνώση και η οργάνωση του, από την πρωτογενή παραγωγή (αμπέλι) και τη μεταποίηση (οινοποιία), έως την εμπορία.
Επίσης στοχεύει στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και των θεσμών, σχετικά με την οικονομική, την κοινωνική, την περιβαλλοντική και την πολιτιστική σπουδαιότητα των αμπελοοινικών προϊόντων.
Όπως φαίνεται από τον πίνακα καλλιεργειών αμπελιού και παραγωγής μούστου, ο αμπελοοινικός τομέας της χώρας μας, στο σκληρά ανταγωνιστικό περιβάλλον των αγορών του κρασιού, οδηγείται τα τελευταία χρόνια σε συρρίκνωση.
Αν και δεν έχουμε δημοσιευμένα στοιχεία από την ΕΛΣΤΑΤ για το 2018, σύμφωνα με ανεπίσημα στοιχεία των οινοποιών η παραγωγή είχε πτωτική τάση το 2018 και το 2019.
Η ίδρυση της ΕΔΟΑΟ ήταν σταθμός στην εξελικτική πορεία του κλάδου που με στρατηγικό σχεδιασμό προωθεί και στοχεύει το marketing και branding του Ελληνικού κρασιού να αποτελέσει νέο σταθμό θετικών εξελίξεων και προόδου.
Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ ΑΜΠΕΛΙΟΥ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΡΑΣΙΟΥ
Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Αμπέλου και Οίνου(OIV), (The International Organisation of Vine and Wine), η συνολική επιφάνεια αμπελοκαλλιεργειών παγκοσμίως κατά την περίοδο 2000-2004 ήταν σταθερή περί τα 78 εκατ. στρέμματα, ενώ από το 2005 μέχρι το 2011, ήταν στα 74 εκατ. στρέμματα. Από το 2012 μέχρι το 2016 η παγκόσμια καλλιέργεια αμπέλων παραμένει σταθερή στα 75 εκατ. στρέμματα. Μετά το 2017 δεν έχουν ανακοινωθεί επίσημα στοιχεία.
Συνολικά 5 χώρες αντιπροσωπεύουν το μισό των παγκόσμιων αμπελοκαλλιεργειών. Συγκεκριμένα, πρόκειται για την Ισπανία (13%), την Κίνα (11%), τη Γαλλία (11%), την Ιταλία (9%) και την Τουρκία (6%). Σημειώνουμε ότι, ενώ στις πρώτες τέσσερεις χώρες, τα καλλιεργήσιμα αμπέλια παράγουν αλκοολούχα προϊόντα, κυρίως κρασιά, στην περίπτωση της Τουρκίας, αυτά παράγουν κυρίως σταφύλια και σταφίδες.
Για το 2019 δεν έχουμε ακόμα επίσημα δημοσιευμένα στοιχεία για την παγκόσμια παραγωγή κρασιού. Όπως όμως έχει ανακοινώσει ο Διεθνής Οργανισμός Αμπέλου και Οίνου (OIV), η παγκόσμια παραγωγή κρασιού κατά το 2018 έφτασε στο υψηλότερο επίπεδο της τελευταίας 15ετίας ΜΕ 292,3 εκατ. εκατόλιτρων (Mhl) κρασιού.
Ωστόσο η κατανάλωση επιβραδύνθηκε, γεγονός που είχε επίπτωση στις τιμές. Η Ελλάδα κατέχει την δωδέκατη θέση ανάμεσα στις 28 της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε παραγωγή κρασιού.
Αναφορικά με τον όγκο των εξαγωγών, η Ισπανία παρέμεινε στην κορυφή της λίστας με 20,9 εκατομμύρια εκατόλιτρα, δηλαδή το 19,4% της παγκόσμιας αγοράς. Στην αξία των εξαγωγών ωστόσο, την «πρωτιά» κατέχει η Γαλλία, με κύκλο εργασιών 9,3 δισ. ευρώ.
ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ ΚΡΑΣΙΟΥ
Η παγκόσμια κατανάλωση κρασιού κυμαίνεται στα 240-250 εκατ. εκατόλιτρα από την έναρξη της οικονομικής κρίσης το 2008 και μέχρι το 2014.
Πάντως, σύμφωνα με τον OIV, πέρσι η παγκόσμια κατανάλωση κρασιού, η οποία είχε ανοδική τάση από το 2014, παρουσίασε στασιμότητα, επηρεασμένη κυρίως από τη μείωση της κατανάλωσης κατά περίπου 6,6% στην Κίνα και κατά 3,1% στη Βρετανία.
Κατά τα στοιχεία του OIV, πέντε χώρες (ΗΠΑ, Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία και Κίνα) καταναλώνουν περισσότερο από το μισό κρασί που παράγεται παγκοσμίως.
Διαχρονικά από το 2000 ως το 2016 οι ΗΠΑ αύξησαν την κατανάλωσή τους σε 31,8 εκατ. εκατόλιτρα, καταλαμβάνοντας παγκοσμίως την πρώτη θέση.
Στη συνολική ετήσια κατανάλωση κρασιού παγκοσμίως την πρώτη πεντάδα συμπληρώνουν η Γαλλία (27,2 εκατ. εκατόλιτρα), Ιταλία (20,5 εκατ.), Γερμανία (19,6 εκατ.) και η Κίνα (16,2 εκατ.).
Η Ελλάδα για το 2016 εμφανίζεται στην 23η θέση κατανάλωσης κρασιού, με ποσότητα 2,3 εκατ. εκατόλιτρα, μειωμένη κατά 4,4% σε σχέση με το 2015 και 25,8% σε σχέση με το 2012.
Φαίνεται πως η οικονομική κρίση επηρέασε αρνητικά την κατανάλωση κρασιού από τους Έλληνες.
Στην ετήσια κατά κεφαλήν κατανάλωση κρασιού τις πρώτες πέντε θέσεις κατέχουν οι: Πορτογαλία (54 λίτρα), Γαλλία (51,8 λίτρα), Ιταλία (41,5 λίτρα), Σουηδία (41,0 λίτρα) και Ελβετία (40,3 λίτρα).
Η Γερμανία καταλαμβάνει την 8η θέση με ετήσια κατά κεφαλήν κατανάλωση 29,3 λίτρα, οι ΗΠΑ στην 16η με 11,9 λίτρα και η Κίνα στην 21η με μόλις 1,4 λίτρα.
Στην Ελλάδα η κατά κεφαλή κατανάλωση κρασιού από το 1990 και μετά είναι σταθερά πάνω από τα 20 λίτρα, ενώ μερικές χρονιές ξεπέρασε τα 30 λίτρα. Το 2016 ήταν 21,2 λίτρα κατ΄ άτομο.
ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ – ΕΞΑΓΩΓΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΚΡΑΣΙΩΝ
Σύμφωνα με δημοσιευμένα στοιχεία, η Ελλάδα εισάγει ακριβά και εξάγει φθηνά κρασιά. Το 2017 καταγράφεται αύξηση της αξίας εισαγωγών έναντι του 2016 κατά 9,31%.
Σύμφωνα µε την επεξεργασία των στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ που έκανε η ΚΕΟΣΟΕ, οι εισαγωγές κρασιού το 2017 αφορούν κυρίως εισαγωγές από χώρες της Ε.Ε. από την οποία οι εισαγωγές αυξήθηκαν κατά 9,22% και έφτασαν στο ποσό των 35.7 εκατ. ευρώ.
Αύξηση, αντίστοιχα κατά 11,69% καταγράφεται και στις εισαγωγές κρασιού από Τρίτες Χώρες που έφτασε σε αξία τα 1.31 εκατ. ευρώ το 2017.
Οι εισαγωγές κρασιού στην Ελλάδα έχουν αυξητική τάση, αφού η σύγκριση του 2017 µε το μέσο όρο της τελευταίας 5ετίας είναι θετική κατά 28,87%.
Η μέση τιμή μονάδας κιλού εισαγόμενου κρασιού, από χώρες της Ε.Ε. αυξήθηκε µε βάση το 2016 κατά 35.93% (1,59 ευρώ το κιλό το 2016 – 2,16 ευρώ το κιλό το 2017), γεγονός που οφείλεται στην αύξηση της τιμής ανά κιλό εισαγομένων κρασιών από Γαλλία, Γερμανία και Ιταλία.
Οι ενδοκοινοτικές εισαγωγές κρασιού σε ποσότητα το 2017 αντιστοιχούν µε το 7,66% της Ελληνικής παραγωγής, ενώ αντίστοιχα οι εξαγωγές προς τις χώρες της Ε.Ε. αντιστοιχούν στο 12,20% της ελληνικής οινοπαραγωγής.
Παρά την αύξηση της αξίας εισαγωγών το 2017 το εμπορικό ισοζύγιο κρασιού για τη χώρα µας παραμένει θετικό.
Οι εξαγωγές ελληνικών κρασιών ανήλθαν το 2017 στα 76.9 εκατ. ευρώ.
Η πρώτη εξάδα των χωρών εξαγωγής Ελληνικών κρασιών στην Ε.Ε. απορροφά το 87% των συνολικών εξαγωγών.
Σχετικά µε την εξέλιξη των ελληνικών εξαγωγών κρασιού ανά χώρα µε προορισμό την Ε.Ε. και τις Τρίτες Χώρες, η Γερμανία παραμένει η πρώτη, που απορροφά το 39% των συνολικών εξαγωγών κρασιού και οι ΗΠΑ και ο Καναδάς στις εξαγωγές προς Τρίτες Χώρες.
ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΟΙ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΕΣ ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ
Οι Έλληνες από τότε που καταγράφεται η ιστορία ήταν και είναι δεμένοι με το κρασί. Σε πολλά αρχαία κείμενα με πρώτη την Ιλιάδα αναφέρεται η κατανάλωση του κρασιού και το θεωρούσαν ως αναπόσπαστο μέρος της ζωής τους.
Στο δωδεκάθεο του Ολύμπου ο Διόνυσος λατρευόταν ως θεός του κρασιού, ενώ εορταζόταν τα Διονύσια μακριά από της πόλης τους κανόνες , όπου οι άνθρωποι έπιναν κρασί, μεθούσαν και ξεχνούσαν τις καθημερινές έννοιες.
Στα Ευαγγέλια της Χριστιανικής θρησκείας η άμπελος αναφέρονται πολλές φορές και συμβολίζει τη ζωή, την χαρά τον Χριστό.
Ο Χριστός ξεκινά τα θαύματα με την μετατροπή του νερού σε κρασί στον γάμο στην Κανά, ενώ σε άλλο μέρος της διδασκαλίας του παρομοιάζει τον εαυτό του με άμπελο: «Εγώ ειμί ή άμπελος, υμείς τα κλήματα…»
Το κρασί όμως αποκτά την ιερή σημασία του στον Μυστικό Δείπνο, όταν ο Χριστός δίνει στους μαθητές το ποτήρι λέγοντας «πίετε εξ αυτού πάντες τούτο γαρ εστί το αίμα μου το της καινής διαθήκης το περί πολλών εκχυνόμενον εις άφεσιν αμαρτιών».
Το κρασί και το ψωμί είναι τα δύο βασικά δώρα τα οποία προσφέρονται στον Θεό για να τα αγιάσει και να τα μεταβάλει σε Σώμα και Αίμα τα οποία μεταλαμβάνουν οι πιστοί.
Για όλους αυτούς τους λόγους οι Έλληνες παραμένουν διαχρονικά πιστοί καταναλωτές του κρασιού επί αιώνες τώρα. Παρά την πλούσια ποικιλία που κυκλοφορεί στο εμπόριο, πολλά νοικοκυριά στις πόλεις και στα χωριά διαθέτουν τα δικά τους βαρέλια με κρασί. Με γνώμονα την ρήση του Βασιλέα Δαυίδ από τον 103ο ψαλμό του λέει: «Και οίνος ευφραίνει καρδίαν ανθρώπου….» ας κάνουμε χρήση του οίνου μέχρι του σημείου της ευθυμίας και της ευχαρίστησής μας και όχι κατάχρηση διότι οι κίνδυνοι είναι πολλοί και ελλοχεύουν σε κάθε στιγμή.
